Na samym początku pragnę czytelnika poinformować, że w związku ze sporą objętością książki a także ceną „Mitologii Japońskiej” postaram się przedstawić książkę nieco szerzej. Czytelnicy nie lubiący długich recenzji, niech wybaczą mi taki zabieg.
Temat japońskiej mitologii w Polsce został spopularyzowany głównie dzięki bardzo wysoko ocenianym książkom pana profesora Wiesława Kotańskiego i pani profesor Jolanty Tubilewicz. Prace tych obydwu z pewnością znakomitych naukowców zostały wydane już (z kilkoma wyjątkami) co najmniej kilkadziesiąt lat temu, od tamtej pory jednak w temacie "japońskiej mitologii" za dużo się nie wydarzyło.
Sytuację tę próbuje zmienić profesor Agnieszka Kozyra ze swoją najnowszą pracą pod tytułem "Mitologia Japońska". Czy warto sięgnąć po tę pozycję i co więcej czy przybliża ona Czytelnikowi temat japońskiej mitologii w sposób godny uwagi?
Na początku muszę Czytelnika poinformować, że nie jestem w stanie ocenić pracy pod względem merytorycznym, gdyż moja wiedza w tym temacie jest bardzo, bardzo skromna. Patrząc jednak na bogaty dorobek naukowy pani Profesor nie mam obaw co do merytorycznej zawartości pracy. Lektura książki w tym przekonaniu mnie utwierdziła, gdyż widać wyraźnie, że autorka znakomicie czuje się w świecie japońskich legend i mitów. Skupie się więc na tym co potencjalny nabywca może znaleźć w tej bez dwóch zdań – obszernej pracy.
Japońska mitologia na pewno nie jest tematem lekkim i prostym, gdyż ilość mitów i legend oraz ich rozmaitość jest ogromna. To po pierwsze, po drugie jeśli dodamy do tego wpływy buddyjskie, konfucjańskie czy też taoistyczne, a wszystko to polejemy sosem wyjątkowego synkretyzmu - otrzymujemy mocno wybuchową mieszankę, która jest w stanie czytelnika mocno zaangażować ale również zawrócić mu w głowie swoją różnorodnością a czasami nietuzinkowym charakterem. Zwłaszcza, że w przeciwieństwie np. do Europy, japońskie mity i legendy przeplatają się ściśle z religijnością japońskiego społeczeństwa, więcej - odgrywają one dużą rolę w polityce, historii czy w końcu w życiu zwykłych ludzi, o czym czytelnik z kart książki przekona się doskonale. Ponadto, pomimo upływu czasu i laicyzacji świata, mity są wciąż bardzo żywe i odgrywają dużą rolę w życiu mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni nawet obecnie (przykładem mogą być nadal popularne święta shintoistyczne czy buddyjskie). Można tu wspomnieć, że kanwą wielu popularnych dla dzieci w Japonii bajek są właśnie przygody mitycznych bohaterów, o których autorka także nie zapomniała nas poinformować w swojej pracy.
Praca została podzielona (wyłączając wprowadzenie) na cztery główne części. Nie będę w tym miejscu przytaczał zawartości poszczególnych rozdziałów, gdyż wydawnictwo PWN udostępniło na swoich stronach internetowych cały spis treści. Link do spisu oraz do fragmentu książki Czytelnik może znaleźć na samym końcu recenzji. Na końcu książki znajdziemy także bibliografię, indeks osób i postaci mitycznych zaprezentowanych w pracy oraz spis ilustracji.
Materiał zawarty w książce obejmuje okres praktycznie od powstania Japonii aż do czasów teraźniejszych, dzięki czemu czytelnik otrzymuje bardzo dobry przekrój wszystkich najważniejszych elementów składających się na japońską mityczno-religijną mieszankę. Książka to nie tylko jednak mitologia, gdyż w Japonii wierzenia czy też legendy połączone były ściśle jak już wcześniej wspomniałem z historią i polityką kraju, nie przypuszczałem jednak, że momentami wydarzenia historyczne są aż tak bardzo przesiąknięte "współpracą" sacrum i profanum. Książka jest więc nie tylko opisem mitów ale zawiera wiele historycznych ciekawostek i informacji, o których nie koniecznie przeczytamy w tradycyjnych podręcznikach historii. Tutaj należy wspomnieć, że spis treści nie oddaje całej głębi pracy, wystarczy zajrzeć do indeksu aby przekonać się, że ilość osób, postaci i mitycznych stworów, które są wymienione w książce jest naprawdę ogromna (ponad 800) - z czego większość z nich jest bohaterami różnych przedstawionych w pracy opowieści.
Co do samych mitów, przekrój jest również spory. Znaleźć możemy opowieści o powstaniu Nipponu; perypetiach głównych japońskich bogów; dawnych japońskich cesarzy; konfrontacji możnych arystokratycznych rodów; przygód różnej maści wojowników i mnichów. Są również historie: demonów; różnego rodzaju zjaw, potworów, upiorów i innego rodzaju nawiedzającego ludność Japonii paskudztwa. Znajdziemy jednak też historie, których głównymi postaciami są znacznie bardziej przyjemniejsi bohaterowie: psy, koty, jenoty czy nawet królik. Chociaż jak się okazuje te z pozoru niewinne zwierzaki również mogą pokazać swoje drugie – mniej przyjemne oblicze. Jako, że większość legend dotyka mieszkających na "świętej ziemi" ludzi nie brakuje historii, w których główną rolę odgrywają właśnie mieszkańcy Nipponu. Mity w doskonały sposób pokazują i piętnują różne ludzkie przywary takie jak: zazdrość, chciwość, pycha, nienawiść, pożądanie, awans "po trupach", brak zaufania czy po prostu zwykłą ludzką głupotę. Z drugiej jednak strony w legendach odnajdujemy pozytywne aspekty ludzkich serc: siłę miłości i zaufania, miłosierdzie, współczucie, bezinteresowną pomoc czy zwykłą serdeczność i dobroć. Dodać należy, że nie tylko ludzkie dusze i serca są podatne na różnorakie wpływy – również bogowie i inne stwory nie są wolne od cech, które przypisuje się zazwyczaj ludziom. Tak więc odwieczna walka dobra ze złem toczy się nieustannie nie tylko na ziemie ale również w wyższych sferach i nikt tak naprawdę nie jest od niej wolny. Historie są przedstawione krótko i zwięźle, jedynie niektóre z nich są opisane bardziej szczegółowo (dotyczy to zwłaszcza tych kluczowych i najbardziej znaczących).
Ilość materiału zawartego w "Mitologii Japońskiej" jest doprawdy bardzo szeroka i nie sposób tu wymienić wszystkiego, dodam więc tylko, że po za samymi legendami i mitami, które stanowią główną oś pracy, czytelnik znajdzie także informację na temat dwóch głównych religii: shintoizmu i buddyzmu oraz ich wzajemnego oddziaływania na siebie; wpływu filozofii chińskiej; informacje o japońskich świątyniach, rytuałach czy świętach; informację na temat wpływu mitów na życie ludzi w wiekach XVIII, XIX czy nawet XX; mnóstwo odniesień do literatury, sztuki i filmu. Nie brakuje też odniesień do japońskiej mangi i anime, chociaż tu raczej zakres odniesienia w porównaniu do reszty jest raczej niewielki. Znajdziemy także cytaty z "Kojiki" oraz kilku innych japońskich dzieł literatury, czy wiele innych mniejszych ciekawostek. Dzięki takiemu zabiegowi mamy również podany "na tacy" materiał po który możemy sięgnąć aby jeszcze bardziej zagłębić się w temat.
Książka prezentuje się bardzo ładnie od strony graficznej i pod względem przejrzystości opisywanych zagadnień nie mam się do czego doczepić. Ogromnym plusem książki są bardzo ładne fotografie, ryciny czy też różne obrazy i malunki, których jest ponad 300. Większość opisywanych zagadnień jest przedstawione w sposób graficzny, dzięki czemu czytelnik wie "o co chodzi" i może osobiście "zobaczyć" mitycznych bohaterów czy legendarne stwory. Warto tutaj zaznaczyć, że bardzo pomocne są umieszczone w tekście odniesienia z podaniem numeru strony, gdy jakieś wydarzenie czy legenda nawiązuje do wcześniej poruszanych tematów. Z wyjątkiem dwóch malutkich „drukarskich chochlików” nie zauważyłem też żadnych wad druku. Do pełni szczęścia od strony graficzno - technicznej brakuje tylko jakieś mapki, na której zaznaczono by najważniejsze zagadnienia, nie każdy bowiem musi orientować się w japońskiej geografii na tyle aby od razu rozpoznać opisywane miejsca.
Jeśli chodzi o braki - to pewnie niektóre z przedstawionych zagadnień można by opisać jeszcze bardziej szczegółowo, o niektórych zaś kwestiach informacji było bardzo niewiele, czy też niektóre z terminów pojawiających się w pracy nie zostały wyjaśnione. Brakowało mi zwłaszcza nieco szerszego przedstawienia „teoretycznych podstaw” shintoizmu i buddyzmu (np. nieco głębszego opisu idei „czterech dusz” i oczyszczenia w shinto). Jestem jednak świadom ogromu informacji oraz faktu, że sama selekcja treści - tak aby przedstawić obraz spójnie nie pomijając jednocześnie ważnych elementów jest nie lada wyczynem. Ponadto jest to praca koncentrująca się na legendach i mitach, można więc te braki wybaczyć. W każdym razie jestem pełen podziwu dla autorki, gdyż wyraźnie widać, że w książkę włożono bardzo wiele wysiłku.
Na koniec jeszcze jedna uwaga. Osoby, które nigdy wcześniej nie miały do czynienia z japońskimi legendami powinny się solidnie „przygotować”, gdyż same nazwy niektórych japońskich bogów mogą nieźle zakręcić w głowie. Dodając do tego potężną ilość oryginalnych japońskich terminów trzeba naprawdę uważać, żeby od nadmiaru informacji nie odpadła nam głowa. Do wszystkiego jednak można się przyzwyczaić i po dłuższym obcowaniu z lekturą, uderzenie terminologicznym obuchem powinno minąć i będzie można „ w spokoju” oddać się zgłębianiu japońskiego - niezwykle barwnego i różnorodnego - mitycznego świata.
Książkę mogę z pewnością polecić nie tylko osobom, które chciałby się dowiedzieć czegoś więcej na temat japońskich mitów, czy zapoznać się z japońskimi legendami i dawnymi opowieściami. Również osoby planujące wyjazd do Japonii mogą sięgnąć po "Mitologię japońską" gdyż na pewno w trakcie swojej "japońskiej przygody" będą nieustannie napotykały na "pozostałości" legend i dawnych opowiadań - praktycznie na każdym kroku - a informacje zawarte w książce na pewno pomogą lepiej zrozumieć odwiedzane miejsca i to co się w nich znajduje. Pod tym względem książka naprawdę wiele wyjaśnia, gdyż raczej nic co powstało w Kraju Kwitnącej Wiśni, nie powstało przypadkowo, a za większością miejsc stoi jakaś dawna legenda. Ponadto praca profesor Agnieszki Kozyry z pewnością pomaga też w dużym stopniu zrozumieć samych Japończyków, gdyż jak wspomniałem wcześniej, japońska mitologia jest w Kraju Kwitnącej Wiśni nadal żywa i obecna.
Podsumowując, „Mitologia Japońska” to duża dawka solidnej wiedzy na temat japońskich mitów, okraszona sporą ilością ładnych ilustracji i zdjęć. Książka doskonale wprowadza w świat japońskiej mitologii i dawnych wierzeń Kraju Kwitnącej Wiśni, pozwala poczuć czytelnikowi nie tylko same legendy i dawne opowieści, ale również lepiej zrozumieć ich wpływ na historię kraju i mentalność mieszkających w nim ludzi.
Agnieszka Kozyra – „Mitologia Japońska”
Wydawnictwo: PWN
Spis treści: http://www.wszpwn.pl/?page=mitologia_japonska_spis_tresci
Fragment książki: http://www.wszpwn.pl/?page=mitologia_japonska_fragment